ജനങ്ങള്‍ക്കൊപ്പം ഉപയോഗയോഗ്യമായ എല്ലാ സാധനങ്ങളും മോസ്കോയിൽനിന്നും അവർ മാറ്റിയിരുന്നു. മാത്രമല്ല മോസ്കോയുടെ കുറേ ഭാഗങ്ങൾ റഷ്യക്കാർതന്നെ തീയിട്ട് നശിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. എതിർപ്പുകൂടാതെ മോസ്കോ പിടിച്ചെടുത്ത സന്തോഷത്തില്‍ നഗരത്തിലേക്ക് പ്രവേശിച്ച ഫ്രഞ്ച് സൈന്യം, നശിപ്പിക്കപ്പെട്ട ആ നഗരം കണ്ട് മരവിച്ചുനിന്നു. അതിനിടെ ശക്തമായിക്കൊണ്ടിരുന്ന മഞ്ഞുവീഴ്ച ഫ്രഞ്ച് സൈന്യത്തിന്റെ പോരാട്ടവീര്യം മുഴുവൻ ചോർത്തിക്കളഞ്ഞു. ശൈത്യരോഗങ്ങളാൽ കൂടുതൽ സൈനികർ മരണമടഞ്ഞതോടെ ഒക്ടോബർ 19ന് മോസ്കോയിൽനിന്ന് പിൻവാങ്ങാൻ നെപ്പോളിയൻ തീരുമാനിച്ചു.

ആറുലക്ഷം സൈനികരുമായി റഷ്യ ആക്രമിക്കാൻ ഇറങ്ങിപ്പുറപ്പെട്ട നെപ്പോളിയന്റെ സേനയിൽ അവശേഷിച്ചത് 1.08 ലക്ഷം പേർ മാത്രമായിരുന്നു. നെപ്പോളിയന്റെ പേരുകേട്ട കുതിരപ്പടയാകട്ടെ ഏതാണ്ട് പൂർണമായി നശിപ്പിക്കപ്പെടുകയും ചെയ്തു. ഫ്രഞ്ച് സേനയുടെ ദുരിതം അവിടെയും തീർന്നില്ല. മോസ്കോ വിട്ടുകൊടുത്തുകൊണ്ട് പതുങ്ങിയിരുന്ന റഷ്യൻ സൈന്യം പിൻതിരിയുകയായിരുന്ന ഫ്രഞ്ച് സൈന്യത്തിനുനേരെ ഒളിയാക്രമണം അഴിച്ചുവിട്ടു. യുദ്ധസന്നദ്ധരല്ലാതിരുന്ന ഫ്രഞ്ച് സൈന്യത്തിന് തുടരെ തുടരെ കനത്ത പരാജയങ്ങളേറ്റു.

ഒടുവിൽ ഡിസംബർ 14ന് സമ്പൂർണ തോൽവിയേറ്റുവാങ്ങി ഫ്രഞ്ച് സൈന്യം റഷ്യൻ മണ്ണിൽനിന്ന് പിൻവാങ്ങി. നെപ്പോളിയന്റെ സൈനികശക്തിക്ക് നേരിട്ട തിരിച്ചടി ശത്രുക്കൾ അവസരമായി കണ്ടു. വാട്ടർലൂവിൽ 1815 ജൂൺ പതിനെട്ടിന് ഫ്രഞ്ച് സൈന്യവും ബ്രിട്ടീഷ് സഖ്യസൈന്യവുമായുള്ള ഏറ്റുമുട്ടലിൽ പരാജയപ്പെട്ടതോടെ നെപ്പോളിയൻ ബോണപ്പാർട്ടിന്റെ ഭരണത്തിന് അന്ത്യമായി.

∙ ഹിറ്റ്ലറുടെ വരവ്

നെപ്പോളിയൻ തന്റെ സാമ്രാജ്യം വികസിപ്പിക്കുന്നതിനാണ് പടയോട്ടം നടത്തിയതെങ്കിൽ നാത്‌സി ഏകാധിപതി അഡോൾഫ് ഹിറ്റ്ലറെ സംബന്ധിച്ച് സാമ്രാജ്യ വികസനത്തിനപ്പുറം ആര്യവംശ മേൽക്കോയ്മ സ്ഥാപിക്കുകയെന്നതും പ്രധാന ലക്ഷ്യമായിരുന്നു. അപ്പോഴേക്കും നെപ്പോളിയന്റെ കാലത്തെ സാർ ചക്രവർത്തിമാരുടെ രാജഭരണത്തിൽനിന്നും സോഷ്യലിസത്തിൽ അടിസ്ഥാനമായ സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ എന്ന രാജ്യമായി റഷ്യ മാറിക്കഴിഞ്ഞിരുന്നു.

ഹിറ്റ്ലർ ജർമനിയുടെ ഭരണമേറ്റെടുത്ത കാലം മുതൽ തന്നെ സോവിയറ്റ് യൂണിയനെ ശത്രുരാജ്യമായാണ് കണ്ടിരുന്നത്. നാത്‌സിസവും സോഷ്യലിസവും തമ്മിലുള്ള ആശയവൈരുധ്യങ്ങളായിരുന്നു അതിന്റെ പ്രധാന കാരണം. ജൂതവിരോധം കഴിഞ്ഞാൽ നാസികളുടെ പട്ടികയിൽ രണ്ടാമതുണ്ടായിരുന്നത് കമ്യൂണിസത്തോടുള്ള ശത്രുതയായിരുന്നു. ചരിത്രത്തിന്റെ ആവർത്തനം പോലെ ഹിറ്റ്ലറും തന്റെ പടയോട്ടം ആരംഭിക്കുന്നതിനു മുൻപ് സോവിയറ്റ് യൂണിയനുമായി അനാക്രമണസന്ധി ഒപ്പിട്ടിരുന്നു.

1939–ൽ പോളണ്ടിനെ ആക്രമിച്ച് രണ്ടാംലോകമഹായുദ്ധത്തിന് ജർമനി തുടക്കമിട്ടു. സോവിയറ്റ് യൂണിയന് നേരെ ഹിറ്റ്ലറെ ഉപയോഗിക്കാമെന്നു കരുതിയ ബ്രിട്ടിഷ്–ഫ്രഞ്ച് കണക്കുകൂട്ടലിനെതിരായി ജർമൻ സേനായന്ത്രം പടിഞ്ഞാറൻ യൂറോപ്പിന് നേർക്കാണ് ആദ്യം തിരിഞ്ഞത്. ഗ്രീസ്, ബൾഗേറിയ തുടങ്ങിയ ചെറുരാജ്യങ്ങളും പ്രബലരായിരുന്ന ഫ്രാൻസും കീഴടങ്ങിയതോടെയാണ് സോവിയറ്റ് യൂണിയന് നേർക്ക് ഹിറ്റ്ലർ തിരിയുന്നത്. ആശയപരമായ ശത്രുതയേക്കാളുപരി സോവിയറ്റ് യൂണിയന്റെ അളവറ്റ ധാതുസമ്പത്തിലേക്കായിരുന്നു ജർമനിയുടെ നോട്ടം.

1941 ജൂൺ 22ന് അനാക്രമണ സന്ധി കാറ്റിൽപറത്തി ഓപ്പറേഷൻ ബാർബറോസ എന്ന കോഡു നാമത്തിൽ ജർമൻ സേന സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ ആക്രമിച്ചു. അപ്രതീക്ഷിതമായ ആക്രമണത്തിൽ സോവിയറ്റ് പ്രതിരോധനിരകൾ തകർന്നു. ലക്ഷക്കണക്കിന് സൈനികരും സാധാരണക്കാരും കൊല്ലപ്പെടുകയോ തടവിലാക്കപ്പെടുകയോ ചെയ്തു. സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ കീഴടക്കുന്നത് നിസ്സാരമാണെന്ന ചിന്താഗതി ഹിറ്റ്ലറിലും ജർമൻ സൈനികത്തലവന്മാരിലും ഉറച്ചു.

സോവിയറ്റ് പ്രതിരോധങ്ങളിൽ നാശനഷ്ടങ്ങൾ നേരിട്ടെങ്കിലും 1941 സെപ്റ്റംബറോടുകൂടി സോവിയറ്റ് തലസ്ഥാനമായ മോസ്കോയ്ക്ക് സമീപംവരെ ജർമൻസേനയെത്തി. തങ്ങൾ കീഴടക്കിയ മറ്റു രാജ്യങ്ങളുടെ തലസ്ഥാനങ്ങളെല്ലാം കൊള്ളയടിച്ചെങ്കിലും പൂർണമായി നശിപ്പിക്കാൻ ജർമൻ സേന ഒരുമ്പെട്ടിരുന്നില്ല. എന്നാൽ മോസ്കോയുടെ കാര്യത്തിൽ അങ്ങനെയായിരുന്നില്ല. നഗരം പൂർണമായി നശിപ്പിക്കണമെന്നും ആ സ്ഥാനത്ത് വലിയൊരു ജലസംഭരണി നിർമിക്കുകയും ചെയ്യണമെന്നായിരുന്നു ഹിറ്റ്ലറുടെ ഉത്തരവ്.

അതുവരെയുള്ള യുദ്ധത്തിന്റെ ഗതി പരിശോധിച്ചാൽ ഹിറ്റ്ലറുടെ പദ്ധതി ഏതാനും ആഴ്ചകൾക്കകംതന്നെ നടപ്പാക്കപ്പെടുമെന്ന കാര്യത്തിൽ സംശയമുണ്ടായിരുന്നില്ല. എന്നാൽ ഹിറ്റ്ലർക്കോ ജർമൻ സൈന്യാധിപന്മാർക്കോ അറിയാത്ത ഒരു കാര്യമുണ്ടായിരുന്നു. മുൻനിരയിലെ പ്രദേശങ്ങൾ നഷ്ടപ്പെട്ടിരുന്നാലും മോസ്കോയ്ക്കപ്പുറം വിദൂരമായ കിഴക്കൻ മേഖലകളിൽ സോവിയറ്റ് സൈനികവ്യവസായ കേന്ദ്രങ്ങളും സൈനിക പരിശീലന യൂണിറ്റുകളും രഹസ്യമായി പ്രവർത്തിക്കുന്നുണ്ടെന്നത്.

സോവിയറ്റ് സേനാതലവനായിരുന്ന യോർഗി ഴുക്കോവിനായിരുന്നു മോസ്കോ സംരക്ഷിക്കേണ്ട ചുമതല. അസാമാന്യ തന്ത്രജ്ഞനായിരുന്ന ഴുക്കോവ് മോസ്കോയുടെ പ്രതിരോധം കാവൽസൈന്യത്തെയും ജനങ്ങളെയും ഏൽപിച്ച്, പുതുതായി പരിശീലിപ്പിക്കപ്പെട്ട സേനാ യൂണിറ്റുകളെ ജർമൻ ചാരന്മാരുടെ കണ്ണുകളിൽനിന്നും മറച്ചുവയ്ക്കുകയായിരുന്നു. സോവിയറ്റ് പദ്ധതികളെപ്പറ്റി കൃത്യമായ വിവരം ലഭിക്കാത്ത ഹിറ്റ്ലറും ജർമൻ സൈനികതലവന്മാരും റഷ്യൻ പ്രതിരോധം പൂർണമായി തകർന്നെന്ന ആത്മവിശ്വാസത്തിൽ എത്രയും പെട്ടെന്ന് മോസ്കോ കീഴ്പ്പെടുത്താനായി ആക്രമണം തുടങ്ങി.

നവംബർ ആദ്യ ആഴ്ചയോടുകൂടി ജർമൻ സേന വോൾഗ കനാൽ കടന്ന് മോസ്കോയ്ക്ക് ഏതാണ്ട് 20 മൈൽ അകലെവരെയെത്തി. മോസ്കോയിൽ പട്ടാളനിയമം പ്രഖ്യാപിക്കപ്പെട്ടു. ഏത് നിമിഷവും തലസ്ഥാനം ആക്രമിക്കപ്പെടുമെന്ന അവസ്ഥ. പൊടുന്നനെയാണ് ഒരിക്കൽ നെപ്പോളിയന് നേരിടേണ്ടിവന്ന ആ അതിശക്തനായ പ്രതിയോഗിയെത്തിയത്; റഷ്യൻ മഞ്ഞുകാലം. കിഴക്കുനിന്നു വീശിയ ശീതക്കാറ്റ് ജർമൻസേനയെ വിറപ്പിച്ചുകൊണ്ട് കടന്നുപോയി. രൂക്ഷമായ ശൈത്യത്തെ നേരിടാൻ വേണ്ടതൊന്നും ജർമൻ സേനയുടെ പക്കലുണ്ടായിരുന്നില്ല.