മാരാരിക്കുളത്തെ തോൽവിക്കു ശേഷമുള്ള ആ നടപ്പ് മറ്റൊരു യാത്രയുടെ തുടക്കമായിരുന്നു. കണിശക്കാരനായ സിപിഎം നേതാവിൽനിന്ന് ജനകീയ നേതാവിലേക്കുള്ള യാത്ര അന്ന് പറവൂരിൽനിന്ന് തുടങ്ങി. ഒരിക്കൽ പാർട്ടിയിലെ മുതിർന്ന നേതാവായ ഹരിപ്പാടുകാരനെതിരെ നടപടി എടുക്കാനുള്ള തന്റെ അഭിപ്രായം വിഎസ് പറഞ്ഞത് ഇങ്ങനെയാണ്. ‘‘പാർട്ടിക്ക് വിധേയരല്ലെങ്കിൽ പറ്റെച്ചെത്തിച്ചെത്തി ചിന്തേറിടണം’’. ആ വിഎസിനെ ഉപേക്ഷിക്കാൻ വിഎസ് അന്നത്തെ നടപ്പിൽ തീരുമാനിച്ചിരുന്നോ? പിറ്റേന്ന് തിരുവനന്തപുരത്ത് എത്തിയ വിഎസ്, സുശീല ഗോപാലന് പകരം ഇ.കെ. നായനാരെ മുഖ്യമന്ത്രിയാക്കാൻ മുന്നിൽ നിന്നു. കുട്ടനാട്ടിൽ നടത്തിയ വെട്ടിനിരത്തൽ അതിനു ശേഷം പാർട്ടിയിൽ എതിർപക്ഷത്തിനെതിരെ നടപ്പാക്കി. എൽഡിഎഫ് കൺവീനറായി മുന്നണി രാഷ്ട്രീയത്തിലേക്കിറങ്ങി. 

2001 ൽ സുരക്ഷിത മണ്ഡലമായ മലമ്പുഴയിൽ മത്സരിക്കാനെത്തുമ്പോൾ വിഎസിന്റെ മനസ്സിൽ മറ്റൊന്നായിരുന്നു. തൊട്ടടുത്ത ദിവസംതന്നെ പുതിയ പാതയിലേക്ക് അദ്ദേഹം പ്രവേശിച്ചു. കേരളത്തിലെ വ്യവസായ മേഖലയാണ് കഞ്ചിക്കോട്. എന്നാൽ അക്കാലത്ത് കമ്പനികൾ ഓരോന്നായി പുട്ടുകയാണ്. ക‍ഞ്ചിക്കോട്ടെ ആദ്യ കമ്പനിയായ മദ്രാസ് സ്പിന്നേഴ്സ് ആയിടെ പൂട്ടിയിരുന്നു. തൊഴിലാളികൾ സമരത്തിൽ. ‘‘അന്ന് സമരപ്പന്തലിൽ എത്തിയ വിഎസ് തൊഴിലാളികളോട് സംസാരിച്ചു’’, കഞ്ചിക്കോട് സമരസമിതി നേതാവും സിഐടിയു സംസ്ഥാന സമിതി അംഗവുമായ എസ്.ബി. രാജു ഓർക്കുന്നു. പിന്നീട് കോക്കകോള, പെപ്സി എന്നിവയ്ക്കെതിരെ നടന്ന സമരങ്ങളിലും നായകനായി.

∙ അന്നു വരെ കർഷകരെ വിഎസ് ഭൂസ്വാമികളായാണ് കണ്ടത്, മനസ്സു മാറ്റിയത് ഈ കർഷകർ

2001 ൽ വിഎസ് പ്രതിപക്ഷ നേതാവായി. സർക്കാരിനെതിരെ പോർമുഖം തുറക്കാൻ ഏതു വഴി സ്വീകരിക്കണമെന്ന് അദ്ദേഹത്തിന് സംശയം ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. അക്കാലത്ത് പാലക്കാട്ട് നെൽ കർഷകർ സമരത്തിലാണ്. വെള്ളത്തിനായും നെല്ലിനു വിലയ്ക്കായും. ആ സമരത്തിലും വിഎസ് പങ്കാളിയായി. വിഎസ് നായകനായോടെ, അതുവരെ ചിറ്റൂരിൽ ഒതുങ്ങിയ സമരത്തിന്റെ മുഖം മാറി. വെള്ളക്ഷാമം പറമ്പിക്കുളം ആളിയാർ കരാറിന്റെ അപാകതകളിലേക്കും കേരളം–തമിഴ്നാട് സംസ്ഥാനാന്തര നദീജല കരാറുകളിലേക്കും നീങ്ങി. അതു മാത്രമായിരുന്നില്ല പാലക്കാടൻ സമരങ്ങളുടെ പ്രസക്തി. ദേശീയ കർഷക സമാജം പ്രസിഡന്റ് മുതലാംതോട് മണി പറയുന്നു. ‘‘പാലക്കാട്ടെ കർഷക സമരം കർഷകരോടുള്ള വിഎസിന്റെ സമീപനം മാറ്റി. കുട്ടനാട്ടിൽ ഉള്ളത് കർഷകരും കർഷക തൊഴിലാളികളുമാണ്. അതിനാൽതന്നെ കർഷകരെ ഭൂസ്വാമിമാരായാണ് അന്ന് വിഎസ് കണ്ടത്. പാലക്കാട് എത്തിയതോടെ ആ  നിലപാട് അദ്ദേഹം തിരുത്തി’’, മണി പറഞ്ഞു. 

മതികെട്ടാനിലെ കയ്യേറ്റത്തിലേക്കും അനങ്ങൻമലയിലെ പാറപൊട്ടിക്കലിലേക്കും ഐസ്ക്രീം കേസിലേക്കും വിഎസിന്റെ കണ്ണുകൾ നീണ്ടു. വിഎസ് ഏറ്റെടുത്താൽ പ്രശ്നങ്ങൾ പരിഹരിക്കപ്പെടുമെന്ന ചിന്ത സമൂഹത്തിൽ പടർന്നു. അനീതി എവിടെയുണ്ടായാലും വിഎസ് അവിടെ എത്തും എന്ന നിലയായി. ഏതെങ്കിലും പ്രശ്നത്തിൽ പരാതി തയാറാക്കുന്നവർ പകർപ്പ് രണ്ടെണ്ണം എടുക്കും. ഒന്ന് അധികൃതർക്കും പകർപ്പ് വിഎസിനും. കുറ്റവാളികളെ കയ്യാമം വച്ചു നടത്തുമെന്നതു പോലുള്ള ‘മാസ് ഡയലോഗും’ വിഎസ് പുറത്തെടുത്തു. 

മൂന്നാറിൽ ഇപ്പോൾ രണ്ട് ആറുമാത്രമേയുള്ളുവെന്ന് ഒരിക്കൽ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. ആറുകളിൽ ഒന്ന് കയ്യേറിപ്പോയെന്നാണ് ഉദ്ദേശിച്ചത്. അതോടെ ജനകീയ പ്രശ്നങ്ങൾ അദ്ദേഹത്തെ തേടിയെത്തി. മതികെട്ടാൻ മലകയറുന്നതിനിടെ തന്നെ കടിച്ച അട്ടയെ കൈകൊണ്ട് എടുത്തുകളയുന്ന വിഎസിന്റെ ചിത്രം ജനങ്ങളുടെ മനസ്സിൽ ചേക്കേറി. ആ ചിത്രം പിന്നീട് വിഎസിനെ തിരിഞ്ഞു കൊത്തിയെന്നു മാത്രം. മുഖ്യമന്ത്രി ആയിരിക്കെ ചില കാര്യങ്ങളിൽ മൗനം പാലിച്ചപ്പോൾ കോൺഗ്രസ് നേതാവ് പി.ടി. തോമസ് ഇങ്ങനെ ചോദിച്ചു, ‘‘മതികെട്ടാനിൽ അട്ടയെ എടുത്തുകളഞ്ഞ ആ വിഎസ് എവിടെയാണ്?’’.

∙ ‘വിഎസിന്റെ കാൽവെള്ളയിൽ ബയണറ്റു കൊണ്ട് വരഞ്ഞ് ഉപ്പ് തേച്ച് അടിക്കുന്നതു ഞാൻ കണ്ടു’ 

എന്തുകൊണ്ടാണ് ജനങ്ങൾ വിഎസിനെ തേടിയെത്തുന്നത്? ആദ്യകാലത്ത് സിപിഎമ്മിനു പോലും ഉത്തരം കിട്ടിയിട്ടില്ല ഈ ചോദ്യത്തിന്. ആ ഉത്തരം ലളിതമാണ്. മുഖ്യമന്ത്രി ആയിരിക്കെ മന്ത്രിസഭാ യോഗത്തിനു കയറും മുൻപ് വിഎസ് കര്‍ഷക നേതാവായ വെള്ളായി വാസുദേവനെ വിളിച്ചു. ‘‘നെല്ലിന് 9 രൂപ സംഭരണ വില പോരേ?’. യോഗശേഷം 8 രൂപ നിശ്ചയിച്ചു. പണ്ട് സംഭരണ വില ഉയർത്താൻ പാലക്കാട് സമരം ചെയ്തത് മുഖ്യമന്ത്രി ആയപ്പോൾ അദ്ദേഹം മറന്നില്ല. 

പറമ്പിക്കുളം–ആളിയാർ കരാറിനായി സമരം ചെയ്ത വിഎസ് മുഖ്യമന്ത്രിസ്ഥാനം ഏറ്റെടുത്ത ഉടനെ ജലവിഭവ മന്ത്രി എൻ.കെ. പ്രേമചന്ദ്രനോട് ഒരു കാര്യം ആവശ്യപ്പെട്ടു. പദ്ധതി പ്രദേശങ്ങളിൽ നേരിട്ടെത്തി പരിശോധന നടത്തി റിപ്പോർട്ട് നൽകുക. സംസ്ഥാനാന്തര നദീജല കരാർ സംബന്ധിച്ച നടപടികൾ ഫലപ്രദമായി മുന്നോട്ടു കൊണ്ടു പോകാൻ മുൻ ചീഫ് എൻജിനീയർ എം.കെ. പരമേശ്വരൻ നായരുടെ നേതൃത്വത്തിൽ മുല്ലപ്പെരിയാർ സെൽ രൂപീകരിച്ചു. വിഎസ് അധികാരത്തിൽനിന്നു മാറിയതോടെ നദീജല കരാർ ചർച്ചകളിൽനിന്നു പോലും അകന്നുവെന്നത് മറ്റൊരു ചരിത്രം. വിവാദ വിഷയങ്ങൾ നേരിട്ടു മനസ്സിലാക്കാൻ തന്റെ വിശ്വസ്ത സംഘത്തെയാണ് വിഎസ് ആശ്രയിച്ചത്. ഉദ്യോസ്ഥരുടെ പരിശോധനയ്ക്കു പുറമേ ഇത്തരം നിഴൽ ദൗത്യ സംഘങ്ങളുടെ പരിശോധനയും വിഎസ് നടത്തുമായിരുന്നു. ഏതു പ്രശ്നവും വിഎസിനോട് നേരിട്ടു പറയാെമന്നു ജനങ്ങൾ കരുതി. അതായിരുന്നു വിഎസിന്റെ ‘യുഎസ്പി’, യുനീക് സെല്ലിങ് പ്രൊപസിഷൻ (അനുപമഗുണം). 

അയൽപക്കത്തെ പൊലീസുകാരന്‍ എന്നൊരു പ്രയോഗമുണ്ട് (neighbourhood police officer). പൊലീസ് സ്റ്റേഷനിൽ പോകാൻ പേടിയുള്ളവരാണ് ഗ്രാമീണർ. അവർ ഏതു കാര്യത്തിനും നാട്ടിലെ പൊലീസുകാരനെയാണ് ആദ്യം ആശ്രയിക്കുക. ആ പൊലീസുകാരനായിരുന്നു വിഎസ് മുൻ പൊലീസ് ഉദ്യോഗസ്ഥനായിരുന്നു കരുണാകരൻ പിള്ള ഒരിക്കൽ പറഞ്ഞ കാര്യമുണ്ട്. വളരെ പണ്ടാണ് സംഭവം. പൊലീസ് സ്റ്റേഷനിൽ വിഎസിനെ മർദിക്കുകയാണ്. കാൽ വെള്ള ബയണറ്റുകൊണ്ട് വരഞ്ഞു, ഉപ്പുംമുളകും തേച്ചു. അതിനു ശേഷം അടി. ഈ സമയം കരുണാകരൻ പിള്ള അവിടെ എത്തി. അടി നിർത്താൻ പറഞ്ഞു. അത്രമാത്രം. ജീവിത കാലം മുഴുവൻ പിള്ളയോട് വിഎസ് ആ കടപ്പാട് നിലനിർത്തി. പാവങ്ങളുടെ പൊലീസാകാൻ തീരുമാനിച്ചത് അന്നാകാം.

∙ ‘സുരേഷേ കൈയേറ്റങ്ങൾ ഇടിച്ചിടിച്ച് നിരത്തണം’, വിഎസിന്റെ പൂച്ചയ്ക്ക് പാർട്ടിയുടെ മണി 

‘പൂച്ച വെളുത്തതാണോ, കറുത്തതാണോ എന്നു നോക്കണോ, കാര്യം നടന്നാൽ പോരെ’. മുൻ ചൈനീസ് പ്രസിഡന്റ് ഡെങ് സിയാവോപിങ്ങിന്റേതാണ് ഈ വാചകം. പക്ഷേ കേരളത്തിനിത് വിഎസിന്റെ ‘മാസ് ഡയലോഗാണ്’. ആ ഡയലോഗ് ജനം ഏറ്റെടുത്തു. അതോടെ കെ. സുരേഷ് കുമാർ, മുൻ ഡിജിപി ഋഷിരാജ് സിങ്, മുൻ ഇടുക്കി കലക്ടർ രാജു നാരായണ സ്വാമി എന്നിവരുടെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള മൂന്നാർ ദൗത്യസംഘത്തിന് പൂച്ചകൾ എന്നു പേരും വീണു. മതികെട്ടാൻ അടക്കം താൻ ഉയർത്തിയ പരിസ്ഥിതി സംരക്ഷണത്തിനുള്ള വിഎസിന്റെ നടപടിയായിരുന്നു മൂന്നാർ ദൗത്യം. 

തന്റെ സെക്രട്ടറിയും വിശ്വസ്തനുമായ കെ. സുരേഷ് കുമാറിനെയാണ് സംഘത്തലവനായി വിഎസ് നിയോഗിച്ചത്. ഒരു നിര്‍ദേശം കൂടി നൽകി. ഭരണ ഭാഷയിൽ ഉൾപ്പെടാത്ത ഒരു വാക്കായിരുന്നു അത്. ‘‘സുരേഷേ കൈയേറ്റങ്ങൾ ഇടിച്ചിടിച്ച് നിരത്തണം’’. സുരേഷ് കുമാറിനെ കുറിച്ച് ചില വിമർശനം ഉയർന്നപ്പോഴാണ് വിഎസിന്റെ പൂച്ചപ്രയോഗം. സർക്കാരിന്റെ ഒന്നാംവാർഷിക വേളയിലാണ് ദൗത്യ സംഘം പുറപ്പെട്ടത്. 96 കൈയേറ്റങ്ങൾ സംഘം ഇടിച്ചൊഴിപ്പിച്ചു. സംഘത്തിന്റെ പ്രവർത്തനം വിലയിരുത്താനായി വിഎസ് പലവട്ടം മൂന്നാറിലെത്തി. 

ഒരിക്കൽ മൂന്നാറിൽ കൈയേറ്റങ്ങൾ കാണുകയാണ് വിഎസിന്റെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള സംഘം. ഇതിനിടെ ഒരു കെട്ടിടം നോക്കിയ ശേഷം മടങ്ങാനൊരുങ്ങുകയാണ് സംഘം. ഇത്രയേ ഉള്ളൂവെന്ന് ഉദ്യോസ്ഥർ. അങ്ങനെ അല്ലല്ലോ. പിന്നിൽ ഒരു കെട്ടിടം ഇല്ലേ എന്ന് വിഎസിന്റെ ചോദ്യം. പിന്നിൽ ഒരു കൈയേറ്റം ഉണ്ടായിരുന്നു. അതായിരുന്നു വിഎസ്. വിശ്വസ്തരുടെ നേതൃത്വത്തിൽ ദൗത്യ സംഘം അയച്ച വിഎസ് മറ്റൊരു വഴികളിലൂടെ വിവരങ്ങൾ ശേഖരിച്ചിരുന്നു. ദൗത്യ സംഘത്തിനെതിരെ എതിര്‍പ്പുകൾ കൂടി. സിപിഎമ്മിന്റെയും സിപിഐയുടെയും കൈവശമുള്ള രവീന്ദ്രൻ പട്ടയങ്ങളിൽ സംഘം കൈവച്ചതോടെ പാർട്ടിയും അപകടം മണത്തു. വഴങ്ങാനോ പിൻമാറാനോ വിഎസ് തയ്യാറല്ല. അതോടെ പൂച്ചയ്ക്കാര് ‘മണി’ കെട്ടും എന്നായി അന്വേഷണം. മണി കെട്ടിയത് ആരാണെന്ന് ഇപ്പോൾ ജനങ്ങൾക്ക് അറിയാം. വിഎസിന്റെ ദൗത്യ സംഘത്തിനു ശേഷം ഒരു ദൗത്യ സംഘവും മൂന്നാർ കയറിയിട്ടില്ല. ദൗത്യസംഘത്തെ നേരിട്ടു വെല്ലുവിളിക്കാനും എല്ലാവർക്കും ധൈര്യമായി.

∙ ആ 2 എംഎൽഎമാർ ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിൽ... ഭരണത്തുടർച്ച വിഎസിന് നഷ്ടപ്പെട്ടതോ! 

കണ്ണടയുടെ മുന്നിൽ ഒരു ഭൂതക്കണ്ണാടി (മാഗ്നിഫൈയിങ് ഗ്ലാസ്). അതു രണ്ടും വച്ചാൽ വിഎസിന് ഇംഗ്ലിഷ് നിഘണ്ടു വായിക്കാം. കവർ പേജ് കണ്ടാൽ അറിയാം നിഘണ്ടുവിന്റെ പഴക്കം. കവർ പൊളിഞ്ഞ്, വശങ്ങൾ മടങ്ങി, പേജുകൾക്ക് മഞ്ഞ നിറവും. അതായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ കൈപ്പുസ്തകം. സർക്കാർ ഫയലിലെ ഓരോ വാചകവും വായിക്കും. ഇംഗ്ലിഷ് പദങ്ങൾക്ക് സംശയം വന്നാൽ നിഘണ്ടു നോക്കും. ഒരു പഞ്ചായത്ത് പ്രസിഡന്റ് പോലുമാകാത്ത വിഎസിന് മുഖ്യമന്ത്രി എന്ന നിലയിൽ ഫലപ്രദമായി പ്രവർത്തിക്കാൻ വഴികാട്ടിയത് ഈ നിഷ്ഠ ആയിരുന്നു. 

കുഴഞ്ഞ പ്രശ്നങ്ങൾക്കും കൃത്യമായ തീരുമാനം എടുക്കാനും വിഎസിന് പെട്ടെന്നു കഴിയും. കേരളത്തിന് അനുവദിച്ച ഐഐടി എവിടെ സ്ഥാപിക്കണമെന്ന ചർച്ച നടക്കുന്നു. കോഴിക്കോട് ജില്ലയ്ക്കാണ് മുൻഗണന. പാലക്കാട് ജില്ലയിൽ വിഎസിന്റെ മണ്ഡലത്തിൽ ഉൾപ്പെട്ട സ്ഥലം കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇതു സംബന്ധിച്ച യോഗത്തിൽ കോഴിക്കോട് ജില്ലയ്ക്കായി സമ്മർദ്ദം മുറുകി. അപ്പോൾ വിഎസ് ഇടപെട്ടു. മൂന്നേ മൂന്നു വാചകത്തിൽ തീരുമാനം വന്നു. ‘‘സാധ്യമല്ല. പാലക്കാട് സ്ഥലം കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്. ചീഫ് സെക്രട്ടറി ഉത്തരവ് എഴുതിയാലും’’. 

മുഖ്യമന്ത്രിയായി ചുമതലയെടുത്ത ശേഷം ഊന്നൽ നൽകിയത് സ്മാർട്ട് സിറ്റി നടപ്പാക്കാനാണ്. അതിനുള്ള കാരണം സുഹൃത്തുക്കളോട് ഒരിക്കൽ വിഎസ് സൂചിപ്പിച്ചു. വെട്ടിനിരത്തൽ, പരിസ്ഥിതിസമരങ്ങൾ എന്നിവയിലെ നായകത്വം വികസന വിരുദ്ധനാണ് താനെന്ന പ്രതിച്ഛായയ്ക്ക് ഇടയാക്കിയോ എന്നു വിഎസ് സംശയിച്ചിരുന്നു. സ്മാർട്‌സിറ്റി പദ്ധതി നടപ്പാക്കുന്നതു വഴി അതു മാറ്റാം. എന്നാൽ അതുമാത്രമല്ല കാരണം. യഥാർഥത്തിൽ വിഎസിന്റെ മനസ്സിൽ മറ്റൊന്നായിരുന്നു. അതദ്ദേഹം ഒരിക്കൽ പറഞ്ഞു. ‘‘പദ്ധതി വന്നാൽ കുറേ സാധാരണക്കാർക്ക് ജോലി കിട്ടും’’. 

മുഖ്യമന്ത്രിയും പ്രതിപക്ഷ നേതാവും ഒരാൾക്കാകാൻ കഴിയുമോ? മുഖ്യമന്ത്രിയായി മന്ത്രിസഭയെ നയിക്കുമ്പോഴും പ്രതിപക്ഷ നേതാവിന്റെ വിമർശന ബുദ്ധിയോടെ വിഎസ് വിഷയങ്ങളെ സമീപിച്ചുവെന്നതാണ് സത്യം. വിഎസ് മന്ത്രിസഭയുടെ പ്രവർത്തനം എങ്ങനെ വിലയിരുത്താം? എളുപ്പമാണത്. 2016 ൽ കേവലം 2 സീറ്റുകളുടെ കുറവിനാണ് ഭരണത്തുടർച്ച വിഎസിന് നഷ്ടമായത്. അതുതന്നെയാണ് ജനങ്ങളുടെ വിലയിരുത്തൽ.